مو پوشش اصلی بدن و یکی از ویژگیهای بارز جسمی در پستانداران است و عملکردهای مختلفی از جمله ایجاد عایق حرارتی، محافظت در برابر عوامل خارجی و تاثیر در روابط اجتماعی را برعهده دارد. در حالت کلی مو میتواند نازک و یا ضخیم باشد. موهای نازک به جز کف دستها و پاها در تمامی نواحی بدن وجود دارند و موهای ضخیم صرفا به پوست سر، زیر بغل و اطراف ناحیه تناسلی محدود میشوند.
آناتومی مو ممکن است ساده به نظر برسد، اما در واقع یکی از پیچیدهترین ساختارهای بدن است. مو از دو ساختار اصلی ریشه و ساقه تشکیل شده است. ریشه مو در زیر پوست وجود دارد و ساقه مو در واقع همان مویی است که ما میبینیم. در ادامه این مطلب قصد داریم اطلاعاتی مفید در زمینهی ساختار مو و فیزیولوژی ساقه مو در اختیار شما قرار دهیم. شناخت جنبههای آناتومیکی و فیزیولوژیکی مو میتواند به درک و درمان انواع اختلالات مو کمک کند.
موی سر انسان یک ماده سنتز شده زیستی است که ساختار داخلی پیچیدهای دارد. ساختار مو بسیار پیچیدهتر از چیزی است که به نظر میرسد. به قسمتی از مو که بالای پوست دیده میشود، ساقه مو میگویند و یا به عبارتی دیگر زائدهای که از اپیدرم خارج میشود به عنوان ساقه مو شناخته میشود.
ساقه مو از سلولهای مرده تشکیل شده به همین علت است که در حین کوتاه کردن موهایمان هیچ دردی احساس نمی کنیم!
ماده اصلی تشکیل دهندهی موی انسان پروتئینی به نام کراتین است. همچنین علاوه بر کراتین مو، حدود ۱۴ درصد از هر تار مو را آب تشکیل میدهد. عناصر دیگری نیز در ساختار شیمیایی مو وجود دارند : از جمله اکسیژن ، نیتروژن ، هیدروژن، کربن، کلسیم، پتاسیم، وانادیم و گوگرد.
کراتین یک پروتئین فوقالعاده قوی و مقاوم در برابر ساییدگی است. کراتین مو یک مولکول بزرگ است که از واحدهای کوچکتری به نام آمینو اسیدها تشکیل و به هم متصل شده و یک زنجیره را تشکیل میدهند.
در ساختار مو دو نوع پیوند دی سولفیدی و هیدروژنی وجود دارد. پیوندهای دی سولفیدی بسیار بادوام هستند. در حقیقت، یکی از قویترین پیوندهای طبیعی موجود در جهان هستند. استفاده از موادی مانند نرم کنندهها که باعث نرمی مو میشوند، باعث به هم خوردن این ساختار شده و موقتا نظم دیگری به این پیوندها میدهند. البته این ساختار مو به شما این امکان را میدهد تا موهای خود را به هر حالتی تغییر دهید. پیوندهای هیدروژنی ضعیفتر و بیشتر از پیوندهای دی سولفیدی هستند. آنها به انعطافپذیری موهای شما کمک میکنند. هنگامی که موهای خود را خیس میکنید، این پیوندها به راحتی شکسته میشوند و میتوانند با حرارت موقتاً شکل بگیرند.
ساقه مو در انسان بالغ، حدود ۶۵ تا ۸۰ میکرون قطر دارد و از سه لایه مدولا، کورتکس و کوتیکول تشکیل شده است که در ادامه ساختار و عملکرد هر بخش را بررسی خواهیم کرد.
مدولا
درونیترین لایه ساقه مو مدولا یا مغز مو نام دارد. مدولا فقط در موهای بزرگ و ضخیم دیده میشود و شامل سلولهایی شفاف با هستههای نرم و نازک و فضاهای دارای هوا است. مدولا در استحکام و ایستادگی مو نقش دارد و در بسیاری از تارهای مو از جمله موهای کرکی میتواند وجود نداشته باشد. موهای طبیعی بلوند و نازک نیز عموماً مدولا ندارند.
کورتکس
لایه میانی مو، کورتکس و یا پوسته مو نام دارد که قسمت اعظم ساقه مو را شامل میشود. کورتکس از سلولهای ضخیم دوکی شکل با عرض ۵ میکرون و طول ۹۰ میکرون تشکیل شده است. این لایه قدرت، رنگ و بافت مو را تامین میکند و دارای رنگدانههای ملانین میباشد.
در صورتی که میزان این رنگدانه زیاد باشد، رنگ مو تیره و در صورتی که میزان این رنگدانه کم باشد سبب روشنتر شدن رنگ مو میگردد. کورتکس به عنوان بخش اصلی ساقه مو تعیین کننده انعطاف، استحکام، بافت و رنگ مو است. رشتههای طناب مانند کورتکس توسط کوتیکول مو مراقبت و محافظت میشوند و در صورت آسیب و تخریب کوتیکول، کورتکس رطوبت خود را از دست داده و به مرور زمان ضعیف میشود و آسیب میبیند.
در لایه کورتکس دو نوع ملانین تحت عنوانهای اوملانین و فئوملانین یافت میشود. اوملانین رنگ مو قهوهای و سیاه تولید میکند و متداولترین نوع ملانین است. فئوملانین رنگ مو زرد، بلوند و قرمز را تولید میکند. رنگ موی طبیعی از نسبت بین فئوملانین و اوملانین ناشی میشود. وقتی موها سفید و خاکستری میشوند، به این معناست که رنگدانه ملانین در لایه کورتکس وجود ندارد.
مواردی مانند استفاده از مواد شیمیایی برای مو مثل دکلره، حالتدهی حرارتی و استفاده از رنگ مو باعث تغییرات موقت و دائمی در لایه کورتکس مو میشوند.
کوتیکول
کوتیکول یا پوشش مو بیرونیترین لایه از ساختار ساقه مو میباشد. کوتیکول مو دارای سلولهای فلس مانندیست که همانند پولکهای ماهی روی یکدیگر قرار گرفتهاند و یک پوشش محافظ را بر روی ساقه مو ایجاد کرده است. این پوشش مانند سپر از قسمتهای داخلی مو در مقابل عوامل محیطی محافظت میکند. بسیاری از محصولات حالتدهنده مو برای صاف شدن ساختار کوتیکول فرموله شدهاند.
کوتیکول مو سالم کاملا صاف است و به موهای شما درخشندگی میبخشد و لایههای داخلی را از آسیب محافظت میکند. همچنین تعادل و انعطافپذیری موهای شما را حفظ میکند. با این حال، فرآیندهای شیمیایی و هوازدگی میتواند لایه کوتیکول را شاخی شکل کند و این تعادل را مختل کرده و باعث خشکی و شکنندگی موهای شما شود. همچنین استفاده نادرست از ابزار، حرارت، دستکاری زیاد و استفاده بیش از حد از مواد شیمیایی میتواند باعث آسیب به لایه کوتیکول مو شده و یکپارچگی موها را تضعیف کند.
برای داشتن موهایی زیبا و سالم بایستی به سلامت هر کدام از لایههای ساقه مو رسیدگی و توجه کنیم. و قبلتر از همه باید بیشترین توجه را روی کوتیکول مو داشته باشیم. زیرا به عنوان بیرونیترین لایه در ساختار مو، حکم سپر دفاعی را دارد و هرگونه آسیب به این لایه، لایههای دیگر مو را هم در معرض آسیب قرار میدهد.