ساختار مو
برای بسیاری از افراد، مو بخشی طبیعی از ظاهر آنها و بیانگر شخصیت آنهاست. با این حال، مو فقط سبب زیبایی ظاهری نمی‌شود، بلکه در محافظت از بدن نقش به سزایی دارد. به عنوان مثال موهای سر از رسیدن اشعه خورشید به پوست سر جلوگیری می‌کنند و یا مژه‌ها و ابروها گرد و غبار، خاک و عرق را از چشم ما دور می‌کنند.
حتی موهای بینی و گوش همانند یک فیلتر در جلوگیری از ورود میکروب‌ها و سایر اجسام خارجی به بدن نقش دارند و موهای بدن نیز به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند. در ادامه تصمیم داریم تا بیشتر با ساختار کلی هر تار مو آشنا شویم.
هر تار مو از دو بخش اصلی ساقه و ریشه تشکیل شده است. ساقه بخشی از ساختار مو می‌باشد که از پوست خارج شده است و ما آن را می‌بینیم. ریشه نیز بخشی از ساختار مو است که زیر سطح پوست قرار گرفته است. در بخش‌های مختلفی از پوست سر، اپیدرم به سمت داخل فرو رفته و سبب ساخت ساختاری کیسه مانند تحت عنوان فولیکول شده است.
ساختار مو
به طور متوسط در بدن هر انسان در حدود ۵ میلیون فولیکول مو وجود دارد که حدود صد هزار از این فولیکول‌ها بر روی پوست سر متمرکز شده‌اند و مابقی در سایر بخش‌های بدن پراکنده هستند. باید به این نکته توجه داشت که عامل مهمی همچون ژنتیک می‌تواند بر تعداد فولیکول‌های مو تاثیرگذار باشد. در واقع فولیکول‌ها ریشه مو را احاطه کرده و ابتدایی‌ترین و انتهایی‌ترین مراحل رشد مو درون این کیسه‌ها اتفاق می‌افتد.
جالب است بدانید که فولیکول های مو از زمانی که ما در شکم مادر بوده‌ایم همراه ما بوده‌اند.
فولیکول دو غلاف را در اطراف مو در بر می‌گیرد؛ غلاف داخلی روی تار مو قرار گرفته و خود توسط غلاف خارجی احاطه شده است. غلاف داخلی توسط سلولهای تمایزیافته‌ای تحت عنوان تریکوسیت ساخته شده است که از پیاز مو منشا گرفته‌اند. غلاف خارجی نیز از سلولهای بنیادی اپیتلیال برجستگی مو منشا می‌گیرد.
هر فولیکول مو به یک ماهیچه کوچک تحت عنوان عضله راست‌کننده‌ی مو متصل است. انقباض این عضله سبب ایستادگی مو می‌شود. این ماهیچه که به بخش مرکزی فولیکول مو متصل است، غیر ارادی عمل کرده و حتی در زمان احساس سرما نیز سبب ایستادگی مو می‌شود. انقباض این عضله، ترشح چربی از غده سبابه را به دنبال دارد. این غده، چربی مورد نیاز برای نرمی مو را فراهم می‌کند و به بخش بالایی فولیکول مو متصل است.
در پایه فولیکول، برجستگی کوچکی حاوی رگ‌های خونی وجود دارد که سلولهای مو را تغذیه می‌کند. این برجستگی که درمال پاپیلا نامیده می‌شود نقشی اساسی در تشکیل و چرخه رشد مو دارد. درمال پاپیلا یا پاپیلای پوستی با ماتریکس که بالاترین میزان تقسیم سلولی را در میان سایر بخش‌های ساختار مو دارد، در تعامل است. ماتریکس بخشی از فولیکول مو می‌باشد که در اصل مسئولیت تشکیل سلولهای پایه ای جهت ساخت مو را برعهده دارد. عمق ماتریکس مو در پوست بین ۲ تا ۷ میلی‌متر می‌باشد که در نواحی مختلف بدن، متفاوت است.
در گذشته تصور می‌شد که تنها مرکز رشد مو، ماتریکس مو می‌باشد. اما تحقیقات جدید نشان داده که ماتریکس تنها مرکز رشد مو نیست و موهای جدید می‌توانند حتی از پاپیلای درمی نیز شکل بگیرند. درواقع بعد از کنده شدن تارهای مو، این سلولهای بنیادی دست نخورده و سالم باقی می‌مانند. این سلول‌ها تمایز نیافته‌اند و به علت تکثیر بالا می‌توانند مسئولیت نگهداری و بازسازی بلندمدت بافت مو را بر عهده داشته باشند.
سلولهای موی جدید دائماً در پیاز مو، نزدیک به پاپیلا، ساخته می‌شوند. این سلول‌ها به هم چسبیده و سفت می‌شوند. تار کامل مو از این گروه از سلولهای سفت شده ایجاد می‌شود. از آنجایی که سلولهای جدید سفت شده همچنان از پایین به مو می‌چسبند، سلولهای جدید مو به تدریج از پوست خارج می‌شوند. به این ترتیب، یک تار مو روی سر شما با سرعت حدود یک سانتی‌متر در ماه رشد می‌کند.
موهای صورت و به ویژه مژه ها، ابروها و موهای بدن با سرعت کمتری نسبت به موهای سر رشد می کنند. صاف یا فر بودن مو ها نیز به شکل سطح مقطع مو بستگی دارد. هرچه سطح مقطع بیضی شکل تر باشد، فر موها بیشتر می شوند. تفاوت در سطح مقطع مو سبب تفاوت در ظاهر مو در نژادهای مختلف شده است. مثلا ژاپنی ها موهای صاف تر و آفریقایی ها موهای فر تری دارند!
گفتیم که ساقه مو بخشی از ساختار مو است که از پوست سر خارج شده است. ساقه مو نیز از سه بخش اصلی تحت عنوان مدولا، کورتکس و کوتیکول تشکیل شده است.
مدولا که درونی‌ترین لایه مو می‌باشد فقط در موهای ضخیم دیده می‌شود و سلول‌هایی شفاف با هسته‌های نرم و نازک دارد. مدولا که در استحکام و ایستادگی مو نقش دارد در بسیاری از تارهای مو از جمله موهای کرکی و نازک می‌تواند وجود نداشته باشد.
کورتکس که همان لایه‌ی میانی ساقه مو است، قسمت اعظم ساقه مو را شامل می‌شود و از سلولهای ضخیم دوکی شکل تشکیل شده است. این لایه که دارای رنگدانه‌های ملانین می‌باشد، تعیین‌کننده انعطاف، استحکام، بافت و رنگ مو است.
بیرونی‌ترین لایه از ساختار ساقه مو که کوتیکول نام دارد. کوتیکول مو دارای سلولهای فلس مانندیست که مانند پولک‌های ماهی روی یکدیگر قرار گرفته‌اند و پوششی را به عنوان محافظ بر روی ساقه مو ایجاد کرده است. این پوشش مانند سپر از قسمت‌های داخلی مو در مقابل عوامل محیطی محافظت می‌کند.
رشته‌های طناب مانند کورتکس توسط کوتیکول مراقبت و محافظت می‌شوند. و در صورت آسیب و تخریب کوتیکول، کورتکس رطوبت خود را از دست داده و به مرور زمان ضعیف و آسیب دیده می‌گردد.
مو همانند هر بخش دیگری در بدن می‌تواند دچار معضلات و بیماری‌هایی شود که احتیاج به درمان داشته باشد. برای درمان هر ناحیه از بدن که دچار گرفتاری و بیماری شده است در مرحله اول به شناخت صحیح آن بخش احتیاج داریم. آشنایی با ساختار مو می‌تواند مسیر درمان بیماری های مرتبط با مو را سریع‌تر پیش ببرد.
